Lạm phát là một khái niệm quen thuộc đối với những người hoạt động trong lĩnh vực kinh tế, tài chính. Nhưng bạn đã thực sự hiểu lạm phát là gì, nguyên nhân gây ra và có cách nào khắc phục không? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn câu trả lời đầy đủ nhất về vấn nạn này.
Lạm phát là gì?
Trong lĩnh vực kinh tế học, lạm phát được hiểu là sự tăng giá chung của các mặt hàng trong một nền kinh tế theo thời gian. Đây là hiện tượng khiến đồng tiền mất giá trên thị trường và sức mua giảm đối với đồng tiền đó. So với các nền kinh tế khác, lạm phát là hiện tượng mất giá của đồng tiền so với các đồng tiền khác.
Thường thì lạm phát được hiểu là mất giá của đồng tiền trong một nền kinh tế quốc gia, nhưng nó cũng có thể được hiểu là mất giá của đồng tiền trong phạm vi toàn cầu.
Phạm vi ảnh hưởng của lạm phát và phạm vi toàn cầu vẫn là một vấn đề gây tranh cãi giữa các nhà kinh tế học. Đối lập với lạm phát là giảm phát.
Một chỉ số lạm phát bằng 0 hoặc chỉ số dương nhỏ thì được coi là “ổn định giá”. Lạm phát là một khái niệm vốn có của nền kinh tế thị trường, nó xuất hiện khi các luật lệ về hàng hóa không được tuân thủ, đặc biệt là quy luật về tiền tệ.
Trong bất kỳ nền kinh tế nào có hoạt động sản xuất và quan hệ hàng hoá – tiền tệ, khả năng lạm phát luôn tiềm ẩn khi các quy luật về lưu thông tiền tệ bị xâm phạm.
Hoặc đơn giản, lạm phát là tình trạng tăng giá liên tục của hàng hóa và dịch vụ trong một khoảng thời gian nhất định, làm cho đồng tiền mất giá so với trước đó.
Khi giá chung tăng cao, với một số tiền nhất định, ta sẽ mua được ít hàng hóa và dịch vụ hơn so với trước đây. Điều này cũng phản ánh sự suy giảm sức mua của đồng tiền.
Ngoài ra, còn có một định nghĩa khác về lạm phát do các nhà kinh tế hiện đại đưa ra và được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu thị trường: “Lạm phát là sự tăng giá trung bình theo thời gian.”
Có những loại lạm phát nào?
Siêu lạm phát
Siêu lạm phát diễn ra khi lạm phát tăng với một tốc độ cao hơn mức lạm phát bình thường. Loại hình này được ví như một “căn bệnh giết người”, tiền tệ lưu thông nhanh chóng, giá cả thậm chí tăng vù vù trong khi trên thực tế lương sẽ bị giảm.
Lạm phát phi mã
Đây là cấp độ lạm phát kế tiếp sau siêu lạm phát. Lạm phát phi mã diễn ra khi giá các mặt hàng “tương đối” tăng, gây biến động lớn về kinh tế, các hợp đồng chỉ số hóa.
Trong thời gian này, mọi người sẽ tích trữ tài sản dưới dạng vàng, bạc, hàng hóa và bất động sản. Thậm chí, việc cho vay tiền cũng không diễn ra theo mức bình thường. Vì vậy, hãy cẩn thận với hậu quả của lạm phát phi mã nếu nó kéo dài.
Lạm phát vừa phải
Đây là cấp độ lạm phát thấp nhất, được gọi là “lạm phát một con số”. Tức là tỷ lệ lạm phát dưới 10% trong vòng 1 năm. Thời điểm này hoạt động kinh tế thị trường diễn ra đều đặn, đời sống con người bình thường.
Dù giá cả tăng chậm, tỷ lệ lãi suất gửi không cao, không có tình trạng mua bán và tích trữ hàng hoá với số lượng lớn…
Có thể nói lạm phát vừa phải tạo nên sự an tâm cho người lao động chỉ trông chờ vào thu nhập. Trong thời gian này, các doanh nghiệp có thu nhập ổn định và ít rủi ro, sẵn sàng đầu tư vào sản xuất và kinh doanh.
Nguyên nhân dẫn đến lạm phát
Do chi phí đẩy
Chi phí đẩy của các doanh nghiệp bao gồm tiền lương, giá nguyên liệu đầu vào, máy móc, chi phí bảo hiểm cho công nhân, thuế… Khi giá của một hoặc vài yếu tố này tăng, tổng chi phí sản xuất của các doanh nghiệp chắc chắn cũng tăng.
Vì vậy, giá thành sản phẩm cũng sẽ tăng nhằm bảo toàn lợi nhuận. Khi đó, mức giá chung của toàn bộ nền kinh tế cũng tăng lên.
Ví dụ: Nếu tiền lương chiếm một phần đáng kể trong chi phí sản xuất và dịch vụ. Nếu tiền lương tăng nhanh hơn năng suất lao động, tổng chi phí sản xuất sẽ tăng.
Do cầu kéo
Nếu cầu về hàng hoá vượt quá cung, nhưng sản xuất không được mở rộng hoặc do sự sử dụng máy móc tới giới hạn hoặc do nguyên liệu sản xuất không đáp ứng được tăng trưởng của cầu.
Sự mất cân đối đó sẽ được giá cả lấp đầy. Lạm phát do cầu kéo được hình thành từ đó. Khi nhu cầu của thị trường về một mặt hàng tăng lên, giá cả cũng tăng theo.
Đồng thời, giá của cả loạt hàng hóa khác cũng tăng. Như vậy, giá trị của đồng tiền giảm, và bạn sẽ phải dùng nhiều tiền hơn để mua hàng hóa.
Ví dụ: Khi giá xăng tăng, hầu như tất cả các hàng hóa và dịch vụ khác như taxi, grab, hàng tạp hóa… cũng tăng giá.
Lạm phát do xuất khẩu
Lạm phát do xuất khẩu là hiện tượng lạm phát do cung và cầu tổng thể không cân bằng. Cả cung từ nội địa và ngoại quốc đều làm cầu không đủ để cung ứng. Khi đó, các sản phẩm thiếu hụt này sẽ đẩy giá cả lên.
Lạm phát do nhập khẩu
Khi giá hàng hóa nhập khẩu tăng do thuế hoặc giá cả trên thị trường thế giới, giá bán trong nước cũng tăng theo. Và nếu mức giá chung bị giá nhập khẩu đẩy lên, lạm phát sẽ hình thành.
Lạm phát do tiền tệ
Loại lạm phát này xuất phát từ các hoạt động của ngân hàng, gây ra việc tăng lượng tiền trong nước và phát sinh lạm phát. Điều này có thể xảy ra khi ngân hàng mua ngoại tệ để bảo tồn giá trị đồng tiền trong nước. Hoặc, có thể do ngân hàng mua trái phiếu theo yêu cầu của chính phủ, khiến lượng tiền trong lưu thông tăng lên.
Đo lường lạm phát như thế nào?
Lạm phát được đo lường bằng cách theo dõi sự thay đổi giá của một lượng hàng hóa và dịch vụ lớn trong một nền kinh tế, thông thường dựa trên dữ liệu thu thập được bởi các tổ chức nhà nước, các liên đoàn lao động và các tạp chí kinh doanh.
Chỉ số giá tiêu dùng, hay chỉ số giá cả CPI (Consumer Price Index), được tính dựa trên giá trung bình của một nhóm các hàng hóa thiết yếu. Các giá trị của các loại hàng hóa và dịch vụ được kết hợp để tạo ra chỉ số giá cả, là mức giá trung bình của một nhóm sản phẩm. Tỷ lệ lạm phát là tỷ lệ phần trăm mức tăng của chỉ số này.
Trong mỗi giai đoạn, có thể có mặt hàng tăng giá và mặt hàng giảm giá, nhưng nếu mức giá chung tăng, tức là có lạm phát.
Nếu mức giá chung giảm, tức là có giảm phát. Nếu chỉ có một số mặt hàng như đường hay gạo tăng giá duy nhất, không có nghĩa là lạm phát, mà chỉ đơn giản là một sự mất cân đối tạm thời giữa cung và cầu trong ngắn hạn. Khi lạm phát xảy ra, giá trị của đồng tiền giảm.
Ảnh hưởng của lạm phát đến nền kinh tế
Ảnh hưởng tiêu cực
Lãi suất
Lạm phát có tác động tiêu cực đến nền kinh tế, chính trị và văn hóa. Nó có khả năng gây suy thoái kinh tế và tăng tỷ lệ thất nghiệp. Tác động đầu tiên của lạm phát là tăng lãi suất, làm cho lãi suất thực ổn định nhưng cũng khởi đầu cho suy thoái kinh tế.
Thu nhập không bình đẳng
Khi giá trị đồng tiền giảm do lạm phát tăng, lãi suất cũng tăng, người lao động được lợi vì có thể vay tiền trả góp với lãi suất thấp hơn. Điều này càng làm mất cân bằng cung cầu trên thị trường.
Tình trạng người nghèo không đủ hàng hóa sử dụng trong cuộc sống hàng ngày lan rộng, và người giàu càng giàu hơn, tạo ra thu nhập không bình đẳng.
Nợ công
Các quốc gia đang phát triển sẽ có nợ nước ngoài. Khi lạm phát tăng cao, tỷ giá tăng, đồng tiền trong nước mất giá so với ngoại tệ. Chính phủ được lợi từ nguồn tiền trong nước, nhưng lại thiệt so với ngoại tệ, tạo tình trạng nợ công ngày càng nặng nề.
Lạm phát và phân phối thu nhập không bình đẳng
Khi lạm phát tăng, giá trị đồng tiền giảm xuống, người đi vay sẽ có lợi trong việc vay vốn trả góp để đầu cơ. Điều này kéo theo nhu cầu vay tiền trong nền kinh tế tăng, đẩy lãi suất lên cao.
Lạm phát cao cũng khiến những người giàu có sử dụng tiền của mình để vơ vét và tích trữ hàng hóa, tài sản, tạo ra các giao dịch đầu cơ. Tình trạng này làm mất cân đối nghiêm trọng giữa cung và cầu hàng hoá trên thị trường, giá cả hàng hoá cũng tăng cao.
Thu nhập thực tế của người lao động
Khi lạm phát xảy ra, thu nhập danh nghĩa của người lao động không thay đổi, nhưng thu nhập thực tế lại giảm. Bởi vì thu nhập ròng của người lao động bằng thu nhập danh nghĩa trừ tỷ lệ lạm phát. Điều này không chỉ là vấn đề của doanh nghiệp, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và lòng tin của người lao động đối với Chính phủ.
Ảnh hưởng tích cực
Mặc dù lạm phát mang lại nhiều tác động tiêu cực trong đời sống và nền kinh tế, nhưng nó cũng có nhiều lợi ích. Khi tốc độ lạm phát được duy trì ổn định từ 2-5%, tốc độ phát triển kinh tế của một quốc gia khá ổn định. Nó đem lại:
- Tỷ lệ thất nghiệp giảm, tiêu dùng tăng, vay nợ và đầu cơ an toàn hơn.
- Chính phủ có thêm nhiều lựa chọn để kích thích đầu tư trong nội tệ.
Phương pháp hạn chế lạm phát
Thi hành chính sách tài chính thắt chặt
- Tạm hoãn các khoản chi không cần thiết.
- Cân đối lại ngân sách Nhà nước.
- Cắt giảm chi tiêu.
Tăng quỹ hàng hóa tiêu dùng
- Khuyến khích tự do mậu dịch.
- Giảm thuế quan.
- Tăng nhập khẩu hàng hóa từ nước ngoài.
- Đi vay viện trợ nước ngoài.
Cải cách tiền tệ
- Ngừng phát hành tiền vào lưu thông để giảm lượng tiền trong xã hội.
- Tăng lãi suất tiền gửi ngân hàng để kích thích giảm lượng tiền trong lưu thông, đưa vào ngân hàng, tăng giá trị tiền tệ.
- Giảm áp lực lên giá cả dịch vụ và hàng hóa.
- Phát hành trái phiếu.
Giảm bớt lượng tiền trong lưu thông
- Ngừng phát hành tiền vào lưu thông để giảm lượng tiền đưa vào lưu thông trong xã hội.
- Tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc: Biện pháp này giúp giảm lượng tiền đưa vào thị trường. Nó tác động đến tất cả các ngân hàng và cân đối giữa các ngân hàng.
- Nâng lãi suất tái chiết khấu và lãi suất tiền gửi: Biện pháp này giới hạn các ngân hàng thương mại sử dụng các giấy tờ có giá để chiết khấu. Ngoài ra, việc tăng lãi suất tiền gửi sẽ thu hút người dân gửi tiền vào ngân hàng nhiều hơn.
- Ngân hàng trung ương thực hiện giao dịch thị trường mở nhằm bán các chứng từ có giá cho các ngân hàng thương mại.
- Ngân hàng trung ương bán vàng và ngoại tệ cho các ngân hàng thương mại.
Lạm phát ở Việt Nam
Trong quá khứ, Việt Nam đã trải qua thời kỳ lạm phát phi mã kéo dài, gây khủng hoảng nghiêm trọng cho nền kinh tế (đặc biệt là từ cuối những năm 1970 đến đầu những năm 1990). Tuy nhiên, gần đây, lạm phát ở Việt Nam đã giảm rõ rệt và duy trì ở mức thấp. Trong khoảng 5 năm trở lại đây, tỷ lệ lạm phát của Việt Nam duy trì ở mức dưới 5%.
Trên đây là những thông tin cơ bản về lạm phát, nguyên nhân và những biện pháp hạn chế. Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi hay thắc mắc nào về lạm phát, có thể để lại bình luận bên dưới để được giải đáp. Hãy nhớ rằng lạm phát không chỉ là một vấn đề của doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến cuộc sống và tương lai kinh tế của chúng ta.
Kim Ngọc