Trong bối cảnh doanh nghiệp đang đối mặt với khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh, tài chính cho tiêu dùng đang phát triển mạnh mẽ và có xu hướng dịch chuyển từ tín dụng doanh nghiệp sang tín dụng tiêu dùng.
Tín dụng tiêu dùng đa dạng
Trong thập kỷ qua, xu hướng tiêu dùng tại thị trường Việt Nam đã có nhiều thay đổi đáng kể. Đối tác tiêu dùng ngày càng sẵn lòng chi trước cho các nhu cầu đời sống đáng sống, thay vì tiết kiệm trước và chi tiêu sau. Hình thức thanh toán cũng đã chuyển từ tiền mặt sang thẻ tín dụng và từ cửa hàng bán lẻ truyền thống sang kênh bán lẻ trực tuyến. Những thay đổi này đã tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của tín dụng tiêu dùng trong hệ thống các tổ chức tín dụng.
Theo số liệu từ Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia, tốc độ tăng trưởng tín dụng tiêu dùng trung bình giai đoạn 2010 – 2016 đạt 20% mỗi năm. Thị phần tín dụng tiêu dùng chủ yếu tập trung trong nhóm ngân hàng thương mại (chiếm 90,7%), trong khi nhóm công ty tài chính chỉ chiếm 9,3%. Báo cáo “Tổng quan về thị trường cho vay tiêu dùng tại Việt Nam: Những thuận lợi và thách thức” của Viện Quản trị kinh doanh, Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội cũng cho biết rằng 87% thị phần cho vay tiêu dùng thuộc về các ngân hàng thương mại, 12% thuộc về công ty tài chính và chỉ 1% thuộc về các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ tài chính dựa trên nền tảng công nghệ. Sự chênh lệch này là do các ngân hàng thương mại chủ yếu cho vay các sản phẩm có giá trị cao như mua nhà, ô tô, trong khi các công ty tài chính tập trung vào các khoản vay có giá trị thấp hơn. Năm 2016, khách hàng tập trung vay nhiều nhất là để mua điện thoại, xe máy, máy tính trả góp với số tiền vay dưới 40 triệu đồng. Thủ tục vay tại các tổ chức đều rất nhanh chóng, linh hoạt, chỉ cần các giấy tờ đơn giản như bảng lương, hóa đơn tiền điện, hộ khẩu, chứng minh thư nhân dân/thẻ căn cước… với lãi suất từ 1,46 – 1,6% mỗi tháng, hoặc 0% mỗi năm (vay qua thẻ tín dụng của HSBC, VIB…).
Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia đánh giá rằng trong tương lai, đầu tư tài chính cho tiêu dùng sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và có sự dịch chuyển từ tín dụng doanh nghiệp sang tín dụng tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh doanh nghiệp đang gặp nhiều khó khăn. Thực tế cho thấy, nhiều tổ chức tín dụng đã xác định chiến lược phát triển trong tương lai là mở rộng tín dụng tiêu dùng (Maritime Bank, VPBank, Techcombank…) và thành lập các công ty tài chính chuyên môn hóa tín dụng tiêu dùng.
Ngoài các ngân hàng, thị trường còn có 12 công ty cho thuê tài chính và gần 20 công ty cho vay tín chấp tiêu dùng. Mỗi công ty cho vay tín chấp tiêu dùng đều có ưu điểm riêng để thu hút khách hàng, ví dụ như vay tín chấp Prudential, vay tiêu dùng trả góp ANZ, vay mua xe máy tại FE Credit, vay đi học tại HD Saison, vay trả góp điện thoại tại Home Credit… Những công ty này được đánh giá là cho vay trả góp nhanh chóng với mức độ tín nhiệm cao từ khách hàng. Ví dụ, công ty tài chính FE Credit, thuộc VPBank và đóng góp hơn 1/3 lợi nhuận của ngân hàng, đã triển khai nhiều chương trình vay ưu đãi, đặc biệt là vay tiêu dùng trả góp các sản phẩm điện tử, điện lạnh… với lãi suất từ 0% tại nhiều cửa hàng điện máy trên toàn quốc. Home Credit là công ty 100% vốn đầu tư nước ngoài, tập trung vào nhóm khách hàng có nhu cầu vay lâu dài. Sau 8 năm hoạt động, Home Credit đã xây dựng mạng lưới hơn 7 nghìn điểm tại khắp các tỉnh thành và phục vụ hơn 5 triệu khách hàng.
Hiện nay, nhu cầu của người tiêu dùng không chỉ là vay mua hàng trả góp, mà còn là vay tiền mặt để tự do lựa chọn mua sắm tại những địa điểm yêu thích. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng cao này, có rất nhiều công ty tài chính đã tung ra các sản phẩm vay tiền mặt ưu việt, cạnh tranh với việc vay tiền tại ngân hàng. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay chỉ có 1 – 2 công ty tài chính có thể giải ngân nhanh chóng vay tiền mặt như cho vay mua trả góp. Trong số này, công ty tài chính Home Credit được đánh giá là mạo hiểm nhất. Vào tháng 4/2017, công ty đã ra mắt sản phẩm vay trả góp tiền mặt với thủ tục đơn giản, nhằm phục vụ khách hàng chưa từng sử dụng các sản phẩm vay trả góp của công ty trước đây.
Với sản phẩm này, khách hàng có nhu cầu vay tiền mặt có thể đến các điểm bán hàng của Home Credit (các cửa hàng điện máy, điện thoại, xe máy có hợp tác với Home Credit) để được nhân viên tư vấn và hoàn tất các thủ tục vay. Số tiền vay có thể lên đến 40 triệu đồng với thời hạn vay tối đa 36 tháng. Sau khi hoàn tất thủ tục, khách hàng sẽ nhận được tiền giải ngân trong vòng 1 ngày tại bưu điện hoặc các điểm giao dịch của VPBank. Ngoài ra, để giúp khách hàng dễ dàng tìm được điểm vay tiền mặt gần nhất của Home Credit, công ty đã phát triển tính năng định vị điểm gần nhất trong ứng dụng quản lý khoản vay Home Credit. Trong một môi trường cạnh tranh ngày càng cao, việc ra mắt một sản phẩm đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng là lợi thế lớn cho nhà cung cấp, vì khách hàng sẵn lòng chấp nhận mức lãi suất cao hơn một chút để sở hữu một sản phẩm phù hợp với các thủ tục đơn giản…
Tiềm năng lớn nhưng còn nhiều thách thức
Số liệu từ Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia cũng cho thấy, đến cuối năm 2016, tín dụng tiêu dùng đã đạt khoảng 605 nghìn tỷ đồng, tăng 39% so với đầu năm, chiếm 11,4% tổng tín dụng và 9,8% GDP, tăng mạnh so với 2,3% GDP (năm 2010). Mặc dù con số này còn thấp hơn so với các nước như Hoa Kỳ (23% GDP), Đức (10,5% GDP), Anh (16% GDP), Malaysia (14% GDP), nhưng cho thấy tiềm năng tăng trưởng của tín dụng tiêu dùng vẫn còn rất lớn.
Trong những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng tiêu dùng luôn duy trì ở mức cao, tuy nhiên, theo ông Hoàng Minh Tuấn, Trưởng phòng Pháp chế của Công ty Tài chính MB, hoạt động cho vay tiêu dùng vẫn còn nhiều vướng mắc, đặc biệt liên quan đến yếu tố pháp lý. Mặc dù có Thông tư số 39/2016/TT-NHNN và Thông tư số 43/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 của Ngân hàng Nhà nước về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng và cho vay tiêu dùng tạo ra hành lang pháp lý cơ bản và rõ ràng, nhưng vẫn còn những vướng mắc ảnh hưởng đến hoạt động của các tổ chức tín dụng. Ví dụ, các công ty tài chính mới thành lập thường gặp khó khăn về nguồn vốn, khiến việc mở chi nhánh và văn phòng đại diện theo quy định trở nên khó khăn. Quy định cũ cho phép công ty tài chính có thể cho vay tối đa 300 triệu đồng cho một khoản vay, nhưng các thông tư mới hiện nay quy định mức vay không vượt quá 100 triệu đồng (trừ vay mua nhà và ô tô), trong khi lãi suất của các công ty tài chính thường cao hơn so với ngân hàng.
So sánh với mức trung bình, lãi suất cho vay tiêu dùng hiện đang ở mức cao, tuy nhiên, chất lượng dịch vụ vẫn chưa tương xứng. Lĩnh vực cho vay tiêu dùng cũng đang trở nên cạnh tranh khốc liệt, không chỉ có sự tham gia của các ngân hàng thương mại và công ty tài chính, mà còn có cả các tổ chức cho vay “chui” hoạt động phi chính thức. Theo ông Hồ Chí Dũng, Chủ nhiệm bộ môn marketing của Viện Quản trị kinh doanh, sự xuất hiện của các tổ chức cho vay này khiến thị trường cho vay tiêu dùng tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Đông Thịnh